نگاهی کوتاه به کودتای 28 مرداد 1332 تا 16 اذر ۱۳۳۲

از کودتای 28 مرداد 1332 شروع میکنم . کودتایی که باعث سرنگونی دولت مصدق شد . با پیروزی کودتای 28 مرداد تمام مراکز سیاسی ، روزنامه های آزاد و غیر دولتی همه تعطیل و مراکز احزاب اعم از ملی و یا توده ای تاراج شدند. خفقان، فشار و سرکوب سیاسی بعد از کودتا، با هدف از بین بردن تمامی دستاوردهای سیاسی 12 ساله زندگی باز سیاسی، موقعیت و وضعیت دانشگاه و جنبش دانشجویی را نیز به شدت تحت تاثیر خود قرار داد.

در هنگام پیروزی کودتای 28 مرداد 1332 دانشگاه تهران و دبیرستان ها تعطیل بودند.

بعد از استقرار دولت کودتا ،تعدادی از استادان دانشگاه تهران بازداشت شدند، جمعی از استادان دانشگاه تهران با ارسال نامه ای سرگشاده در مهر ماه 1332 به نخست وزیر وقت به این بازداشت ها اعتراض نمودند.

پیرو این بیانیه استادان، دانشجویان نیز به اعتراض پرداختند. اولین تظاهرات گسترده ی دانشجویان علیه رژیم کودتا، و اعتراض به بازداشت دکتر مصدق و استادان دانشگاه در 16 مهر 1332 انجام گرفت.

در این روز، بازار، دبیرستان ها و دانشگاه تعطیل شده بود. شعار بازار (سکوت) بود. اما دانشجویان علاوه بر اعتصاب و تعطیل دانشگاه ، برنامه ای برای تظاهرات تدارک دیدند.هزاران دانشجو گرد هم آمدند. و با شعار های (مصدق پیروز است) و(یا مرگ یا مصدق) به تظاهرات پرداختند.در این زمان در تهران هنوز حکومت نظامی بود. پس از تمام شدن تظاهرات پلیس به دانشجویان حمله میکند و تعداد زیادی از دانشجویان مجروح و مضروب و دستگیر میکند.

محاکمه دکتر مصدق و اعتصاب و تظاهرات دانشجویان در 21 آبان 1332

دومین تظاهرات ، که به مراتب گسترده تر از اولی بود در 21 ابان ماه در سرتاسر تهران و شهرستان ها در اعتراض به محاکمه دکتر مصدق صورت گرفت. محاکمه مصدق در 16 ابان 1332 شروع شد. نهضت مقاومت ملی از مردم تهران و شهرستان ها دعوت کرد که دست به تظاهرات اعتراض امیز بزنند.

در آن هفته هزاران شبنامه در سرتاسر تهران و شهرستان ها توزیع شد. از روز سه شنبه و چهار شنبه دانشگاه تهران تبدیل به یک پادگان نظامی گردید. در صحن دانشگاه و در داخل ساختمان دانشکده ها همه جا نیروهای مسلح دانشجویان را زیر نظز گرفتند. در روز چهار شنبه 20 ابان نیروهای مسلح به داخل دانشکده علوم رفته و به بازرسی بدنی و کیف دانشجویان و اتاق های درس و غیره پرداختند و تعدادی از دانشجویان را بازداشت کردند.

اعتراض به ورود نیکسون و برقراری روابط با انگلیس

تظاهرات 14-16 اذر ماه 1332

سومین برنامه وسیع دانشجویان در نیمه دوم آذر 1332 به اجرا گذاشته شد. دولت دکتر مصدقروابط دیپلماسی ایران را با انگلستان در مهر 1331 قطع کرده بود. بعد از کودتا در اذر ماه اعلام شد که روابط دیپلماتیک میان دو دولت برقرار شده است و دنیس رایت به عنوان سرکنسول انگلیس به ایران می اید . همزمان اعلام شد که ریچارد نیکسون معاون آیزنهاور رئیس جمهور وقت امریکا به ایران می اید.

نهضت مقاومت ملی چندین اطلاعیه اعتراض آمیز صادر کرد و کمیته دانشگاه در چارچوب این بیانیه ها تصمیم گرفت که تظاهرات اعتراض امیزی برگزار نموده به اجرا بگذارد.

بر اساس این برنامه از روز شنبه 14 اذر ماه دانشجویان شروع کردند به تظاهرات و شعار دادن . این تظاهرات در 14 و 15 اذر ماه در دانشکده های حقوق ،فنی ، معماری و داروسازی و دندانپزشکی و پزشکی صورت گرفت.

روز دوشنبه 16 اذر نظامیان در دانشکده فنی ، برای دستگیری دانشجویان هجوم بردند و درگیری هایی بوجود امد که منجر به تیر اندازی به طرف دانشجویان و کشته شدن سه تن از دانشجویان و زخمی شدن تعداد قابل توجهی از دانشجویان گردید. در این جا یاد اوری مطلبی لازم است که دانشگاه تهران قبل از هر چیز به یک سربازخانه بیشتر شباهت داشت.

منبع: کتاب جنبش دانشجویی در دو دهه ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰